ارزیابی روابط عملکرد دانه و صفات فیزیولوژیک مرتبط با تحمل تنش شوری در ژنوتیپ‌های گندم نان (Triticum aestivum L.)

به منظور ارزیابی صفات فیزیولوژیک و زراعی موثر در تحمل به تنش شوری و ارتباط آنها با عملکرد دانه و همچنین بررسی اثر تنش شوری بر آنها، 25ژنوتیپ گندم نان (شامل ارقام بومی وتجاری، لاین‌های امید بخش و شاهدهای ارگ، بم، افق و سیستان) در قالب طرح آزمایشی بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در دو آزمایش جداگانه در شرایط تنش شوری آب و خاک به مدت دو سال زراعی (93-1391) در ایستگاه تحقیقاتی خراسان جنوبی- بیرجند مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای صفات مورد مطالعه در هر دو شرایط، اختلاف معنی‌داری را بین ژنوتیپ‌ها نشان داد. در شرایط تنش ژنوتیپ‌های 25، 22 و 20 به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 5517، 5322 و5317 کیلوگرم در هکتار و در شرایط بدون تنش ژنوتیپ‌های 1(شاهد سیستان)، 20 و 25 به ترتیب با میانگین عملکرد 7869، 7728 و 7706 کیلوگرم در هکتار، بیشترین عملکرد دانه را داشتند. بیشترین میزان کاهش ناشی از تنش شوری به ترتیب در صفات نسبت پتاسیم به سدیم (برگ پرچم)، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، سطح برگ پرچم، طول پنالتیمت، طول پدانکل و ارتفاع بوته مشاهده گردید. در مقابل میانگین صفات دمای پوشش گیاهی و میزان یون سدیم (برگ پرچم) در شرایط تنش شوری، افزایش یافت. در شرایط تنش شوری عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه در شرایط غیرشور، نسبت پتاسیم به سدیم، محتوای کلروفیل (SPAD)، محتوای آب نسبی، شاخص برداشت، طول سنبله، طول پدانکل و وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی‌دار و با میزان یون سدیم همبستگی منفی و معنی‌داری داشت. نتایج تجزیه رگرسیون نشان داد که در شرایط تنش شوری صفاتی مانند عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، نسبت پتاسیم به سدیم، میزان یون سدیم، طول سنبله و عرض برگ پرچم اثر معنی‌داری بر عملکرد دانه داشته و سهم قابل توجهی از تغییرات عملکرد دانه را تببین می‌کنند. با استفاده از تجزیه به عامل‌ها در شرایط تنش شوری، 21 متغیر در پنج عامل تعریف شدند که در مجموع 46/80  درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه کردند. نتایج این آزمایش نشان داد که خصوصیاتی مانند عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، نسبت پتاسیم به سدیم، میزان یون سدیم، طول سنبله، محتوای کلروفیل، محتوای آب نسبی و وزن هزار دانه را می‌توان به عنوان معیارهایی برای انتخاب در جهت بهبود عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های گندم در شرایط تنش شوری معرفی کرد. ژنوتیپ‌های 13، 20، 21، 22، 23، 24 و 25 که غالباً در شجره خود یکی از ژنوتیپ‌های متحمل به شوری کارچیا، Sakha8 و22-66-1 را دارند، با داشتن عملکرد دانه بالا و خصوصیات مناسب فیزیولوژیک، به عنوان  ژنوتیپ‌های برتر و مناسب برای شرایط شور شناسایی شدند.